Rouw en rituelen

20 mei 2024

Vorige week mocht ik tijdens de opening van de expositie ‘A gentle god – Expositie over de Japanse Jizo-cultuur en over rouw & rituelen’ het eerste exemplaar van het bijbehorende boek in ontvangst nemen uit handen van Richard Grol en Paul van der Velde. Het was bijzonder en een eer dat ik hiervoor gevraagd werd én dat dit plaatsvond in de Stevenskerk. In de Stevenskerk vindt iedere tweede zondag van de maand december de bijeenkomst voor Wereldlichtjesdag plaats. Vele mensen komen dan naar de kerk en branden een kaars voor het kind dat zij missen. Ik mag als voorzitter zijn van Stichting Wereldlichtjesdag Nijmegen samen met het bestuur van de stichting en vele vrijwilligers deze avond organiseren.

De bijeenkomst rond de opening van de expositie en de boekpresentatie was inspirerend. Deze stond in het teken van rouw en rituelen rondom overlijden van stilgeboren en jonge kinderen, met als aanleiding de god Jizo, die hier in Japan een grote rol in speelt en daar in vele gedaanten te vinden is. Natuurlijk vertelde Richard Grol, die de foto’s voor het boek maakte, zelf over de totstandkoming hiervan. Hij werd aangevuld door Paul van der Velde (hoogleraar Vergelijkende Godsdienstwetenschap, Radboud Universiteit), die duiding gaf aan de Japanse Jizo-cultuur. Daarna sprak Didi Braat (emiritus hoogleraar Verloskunde en Gynaecologie, Radboud UMC). ZIj is overigens ook een periode beschermvrouwe van Stichting Wereldlichtjesdag Nijmegen geweest. Didi nam ons mee in haar eigen ervaringen rondom de ontwikkeling in het omgaan met het verlies van een kind tijdens de zwangerschap en rondom de geboorte. Het was lange tijd onvoorstelbaar dat ouders hun overleden kind zouden mogen zien en vasthouden, mee naar huis zouden mogen nemen tot de dag van de uitvaart, zelf zouden kunnen wassen en kleden, of er zelfs maar over zouden kunnen praten met hun omgeving. De algemene opvatting was dat het voor de ouders het beste was om het zo snel mogelijk te vergeten. Alsof dat een mogelijkheid zou zijn…..

Tegenwoordig denken we hier gelukkig heel anders over. In aanvulling op de ervaringen die Didi met ons deelde mocht ik na in ontvangstneming van het boek spreken over rituelen rondom het overlijden van een kindje rondom de geboorte.

In mijn werk merk ik dat we, nu in onze Westerse cultuur steeds minder rituelen bepaald worden door bijvoorbeeld een religie, op zoek zijn naar nieuwe, persoonlijke rituelen. Iets passends dat verbindt met de liefde voor het kind dat wordt gemist, dat iets van de leegte kan vullen. Natuurlijk denk ik hier in de begeleiding van nabestaanden over mee. Tijdens de dagen die voorafgaan aan de uitvaart komen er als vanzelf rituelen voorbij, zoals het afsluiten van de uitvaartkist. Maar soms ontstaan er ook kleine, maar zo belangrijke, persoonlijke rituelen rondom een overlijden. En ook na de uitvaart stopt dit niet. Er worden kaarsen gebrand bij een foto op een huisaltaartje. Mensen maken sieraden met voetafdrukken van hun stilgeboren kind, bijzondere schilderijtjes of een deken van kledingstukken. Soms ontstaan zelfs ondernemingen naar aanleiding van zo’n groot verdriet, bijvoorbeeld voor kleine omhulsels om een kindje in te leggen voor de uitvaart, of voor speciale rouwkaarten. Er zijn hiervan vele voorbeelden te vinden.

Uit dit alles blijkt hoe troostend en helend het kan zijn om letterlijk iets te doen of te vervaardigen. Ergens mee bezig zijn, of een ritueel uitvoeren, kan helend zijn in tijden van groot verdriet. Het geeft houvast en troost.

De expositie van Jizo vertelt over het ritueel dat hiervoor al jaren in Japan bestaat. Kleine beeldjes van Jizo worden aangekleed en ‘verzorgd’ door de ouders die hun kindje moeten missen. Dit mooie ritueel maakt tegelijkertijd zichtbaar aan de buitenwereld dat er een kind wordt gemist en zorgt er daardoor wellicht voor dat het ook meer bespreekbaar wordt.

Het was een bijzondere middag, mede dankzij de bijpassende muziek: Hélène Seiyu bespeelde de shakuhachi (Japanse bamboefluit). De expositie is tot en met 7 juli te zien in de Stevenskerk en het boek is daar ook te koop. Verder zijn er de komende weken nog twee lezingen die de moeite waard zijn, van Koos Willemse en Manu Keirse (die ook een hoofdstuk in het boek schreef). Alle informatie is te vinden op de website van de Stevenskerk.

Het boek en de expositie zullen ongetwijfeld inspirerend zijn voor velen. Voor mij in elk geval wel. Graag blijven wij met nabestaanden meedenken in het ontwerpen van persoonlijke rituelen, voor wat extra houvast en troost op het moment van afscheid nemen en de periode die daarop volgt. Dat maakt een verschil!